EEN ZONSONDERGANG FOTOGRAFEREN: ZO DOE JE DAT!

Voor de meeste vakantiegangers is er vooral één doel: naar het zuiden, ergens aan zee en genieten van de zon. Blauwe lucht, blauwe zee, brede stranden en een eindeloze horizon. Twee keer per dag is er een adembenemend natuurspektakel dat iedereen aanmoedigt om foto’s te maken: Zonsopgang en zonsondergang. De krachtige kleuren doen ons hart sneller kloppen. Met een poster van de zonsondergang aan de muur blijft de vakantiestemming thuis nog lang hangen. Lees onze praktische tips zodat je de zonsondergang vakkundig kunt fotograferen en je foto’s ook op groot formaat te zien zijn.

Zonsondergang fotograferen met al je zintuigen

Een kleurrijke lucht is altijd een reden om je mobiele telefoon of camera tevoorschijn te halen en een souvenirfoto te maken. Misschien heb je al eens meegemaakt dat de foto’s er niet zo adembenemend uitzagen als het origineel. Daar zijn verschillende redenen voor.

Een belangrijk aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien, is onze perceptie. Wanneer je een zonsopgang of zonsondergang beleeft, zijn al je zintuigen erbij betrokken. De visuele ervaring is natuurlijk heel sterk en lijkt alles te omvatten, maar je voelt ook de warmte, misschien een zacht briesje op je huid. Je hoort geluiden: het geluid van de branding en je ruikt of proeft waarschijnlijk de zilte lucht. Je camera kan alleen vastleggen wat je ziet, dus een deel van je algehele waarneming ontbreekt op elke foto. Hoe intenser de indrukken, hoe meer er lijkt te ontbreken op de foto. Toch is een goede foto altijd in staat om veel van deze waargenomen ervaringen op te roepen.

Hiervoor moet je niet alleen de zon en de lucht in de gaten houden, maar ook de omgeving. Welke interessante elementen kun je in je foto verwerken – welke moet je weglaten? Hoe mooi een zonsondergang – of zonsopgang – ook is: als je je beperkt tot lucht en zon, wordt de foto al snel saai. Een stukje strand, een zandkasteel of een ligstoel kunnen net zo opvallend zijn als de vaak gefotografeerde groep palmbomen.

Als dat er niet is, is dat een reden te meer om na te denken over hoe je de zonsondergang in scène kunt zetten als een heel persoonlijke herinnering. Alleen jij zult zo’n foto hebben en dat is wat hem anders maakt dan alle andere – vaak inwisselbare – foto’s.

Hier is het wijnglas scherpgesteld en gefotografeerd met een open diafragma. De selectieve focus maakt van het onderwerp op de voorgrond een blikvanger. Het strand en de zonsondergang zijn diffuus onscherp, maar de sfeer blijft. Stel je foto op volgens de regel van derden en speel met de verhoudingen – het glas zou ook iets kleiner kunnen, maar niet te klein. Als je het strand scherper wilt hebben, moet je het diafragma verder sluiten.

De juiste resolutie

Een fantastische zonsondergang werkt ook in klein formaat op een monitor, maar als grote poster aan de muur transformeert hij de hele kamer en creëert hij een aangename, ontspannen sfeer. Poster of dubbele pagina in een fotoboek: je hebt de hoogst mogelijke resolutie nodig als je een zonsondergang fotografeert.

Als je je camera toch niet hebt ingesteld op 10 megapixels of meer, denk er dan aan om de beeldkwaliteit te verhogen voor speciale foto’s. Verwijder mislukte foto’s, dan blijft er genoeg ruimte over op de geheugenkaart voor nieuwe foto’s.

Zoals je later zult ontdekken, is het RAW-formaat (raw data format) het beste voor foto’s van zonsondergangen, omdat het je de mogelijkheid biedt om de kleuren achteraf aan te passen en precies de kleurtoon te treffen die je op locatie hebt waargenomen. Als je je niet wilt bezighouden met beeldbewerking, zijn er andere opties.

De kleuren in de foto beïnvloeden

Zonsopgangen worden niet zo vaak gefotografeerd als zonsondergangen. Dit komt waarschijnlijk omdat de meeste mensen liever uitslapen dan ’s ochtends vroeg op pad te gaan om foto’s te maken. Maar er is nog een reden: de lucht is ’s ochtends minder vervuild dan ’s avonds. Er vliegen minder kleine deeltjes rond die het licht breken, dus de kleurintensiteit van de zonsopgang komt zelden in de buurt van het avondspektakel. Voor beide situaties geldt hetzelfde: om rijke kleuren te krijgen, moet je de camera daarop instellen.

Moderne camera’s leveren al behoorlijk goede en kleurrijke zonsondergangfoto’s in de automatische modus, je hoeft nauwelijks iets te corrigeren. Als de kleuren je niet bevallen, vind je in de scènemodi (SCN, BestShot) speciale opnamemodi voor zonsondergangen. De camera verandert de kleurtoon van de foto en produceert meestal alleen JPG-bestanden. Afhankelijk van de camera kun je verschillende opties selecteren en beslissen of de foto een warmere of koelere kleurtint moet hebben. Met dergelijke instellingen wijkt de foto vaak sterk af van de werkelijkheid, daarom zijn RAW-fotografen in het voordeel. Met de schuifregelaar voor kleurtemperatuur in de RAW-converter of in Lightroom kun je de kleurtoon achteraf heel precies aanpassen.

Als dit te veel moeite voor je is, kun je de witbalans (WB) anders instellen wanneer je de foto maakt. Dit werkt ook met JPG-afbeeldingen, maar niet in de volledig automatische modus. Schakel indien nodig over naar de P-modus. Zelfs de overgang van zon naar schaduw of bewolking leidt tot compleet andere kleuren. Voor fijnafstemming kun je ook de optie K (Kelvin) selecteren en de kleurtemperatuur nog nauwkeuriger regelen. Als je voor deze manier kiest, vergeet dan niet dat je de camera daarna weer moet instellen op automatische witbalans (AWB), anders hebben alle volgende foto’s een kleurzweem!

Kenners denken nu misschien aan “handmatige witbalans”. Je moet dit niet gebruiken voor foto’s bij zonsondergang of alleen als je weet hoe je het moet gebruiken. Normaal gesproken gebruik je deze instelling om ongewenste kleurzweem te corrigeren en een kleurneutrale foto te krijgen – precies het tegenovergestelde van wat een zonsondergang is. Bij ochtend- of avondlicht wil je juist die warme kleurstemming vastleggen. Dus als je handmatig corrigeert, corrigeer dan zo dat de kleuren overeenkomen met de stemming.

Correct belichten bij het fotograferen van een zonsondergang

In de automatische modus herkent je camera meteen dat je een heel typisch onderwerp wilt fotograferen. Hij is hierop voorbereid en zal je een kleurintensieve foto geven waarbij de zon correct is belicht en de rest van de foto misschien wat donker is. Puur technisch gezien ontstaat er een kleine onderbelichting als je je camera op de heldere hemel richt. Deze onderbelichting is des te sterker als de zonnebol deel uitmaakt van je onderwerp. Op deze manier krijg je prachtige donkere silhouetten in het tegenlicht, zelfs zonder grote correcties. Zulke beeldelementen maken je foto’s bijzonder.

Hoe hoger de zon aan de hemel staat, hoe groter de kans op overbelichtingen die moeilijk te beheren zijn. De beste tijd voor zonsondergangfoto’s is kort, het zijn de tien minuten wanneer de bol van de zon net boven de horizon zweeft.

Als je foto’s te helder zijn, gebruik dan belichtingscompensatie (soms “exposure compensation”) om de belichting te verminderen. Silhouetten worden dan bijna zwart, de kleuren in de foto lijken intenser. Maar wees voorzichtig: overdrijf het niet. Het belangrijkste is dat de bol van de zon niet overbelicht is, hij moet een duidelijke contour hebben. Als je fotografeert met een open diafragma (klein f-getal), neemt de kans toe dat de zon alleen wordt afgebeeld als een diffuse cirkel van licht. Gebruik de modus Av/A (diafragmavoorkeuze/automatisch) om dit ongewenste effect te voorkomen. Je regelt ook de scherptediepte via het diafragma, wat vooral bij onderwerpen met een opvallende voorgrond erg belangrijk is. Hoe verder je het diafragma sluit, hoe verder de scherpte naar achteren reikt.

Belichtingscompensatie:Draai de schuifknop naar links (min) voor donkere beelden of naar rechts (plus) voor heldere beelden. Vergeet niet de schuifknop terug te zetten naar de nulstand omdat de camera deze instellingen onthoudt. Bij veel camera’s moet je de automatische stand verlaten om een dergelijke correctie uit te voeren. Onervaren fotografen kunnen het beste de P-stand kiezen.	Belichtingsinformatie:Houd het display in de gaten. Als je op de ontspanknop tikt, zie je het diafragma (1), de belichtingstijd (2) en de ISO-waarde (3) waarmee de camera de foto zal maken. Fris je basiskennis over deze verbanden op!

Hoewel de zon erg fel is, kan het diafragma verkleinen de belichtingstijd aanzienlijk verlengen. Er is hier een risico op cameratrilling! Als je een statief bij je hebt: goed, maar je wilt van de zonsondergang genieten. Misschien kun je de camera op de grond zetten – of de ISO-waarde verhogen zodat een opname uit de hand nog steeds lukt. Zodra de zon achter de horizon verdwijnt, wordt het kritiek. De lichtintensiteit neemt aanzienlijk af en je moet goed op de belichtingstijd letten. Nu moet je niet zoveel diafragmeren. Met een open diafragma kun je de lucht nog een tijdje fotograferen zonder onscherpte.

In de zoeker of op de monitor van je camera kun je zien met welke belichtingstijd de foto is gemaakt. Als deze tijd langer is dan 1/60 s, loop je het risico dat de camera trilt bij normale brandpuntsafstanden – je foto wordt dan onscherp. Dit zou niet moeten gebeuren als je een poster wilt maken.

Hoe langer de brandpuntsafstand, hoe korter de belichtingstijd moet zijn voor een opname uit de vrije hand.

Als je overschakelt naar diafragmavoorkeuze (Tv/S), kun je de belichtingstijd selecteren, bijvoorbeeld 1/125 s, om cameratrilling te voorkomen. Wanneer je dit doet, geef de camera dan de mogelijkheid om de ISO-waarde te verhogen via de ISO-automaat.

Palmbomen of boomsilhouetten, mensen op het strand of rotsen op de voorgrond zijn uitstekende blikvangers of omlijsters. Zoek een goede opnamelocatie en een aantrekkelijke omgeving voor je zonsondergang. Hier zijn de donkere gebieden al vrij krachtig – een enkele boom of persoon op het strand heeft een nog sterker effect.	Silhouetten: concentreer je op je blikvanger en plaats de elementen op de foto zo dat het oog van de kijker van het silhouet naar de zon wil dwalen. Reflecties op de voorgrond zijn een ander aantrekkelijk designelement. Om te voorkomen dat de zon op de achtergrond onscherp wordt, sluit je het diafragma zo veel mogelijk.

Zonsondergang fotograferen: Contrasten beheersen

Belichtingsmeting bij zonsondergang is vaak een evenwichtsoefening. Spotmeting op de bol van de zon resulteert in een correcte belichting van de zon – het helderste deel van de foto. Hierdoor wordt de rest van de foto extreem donker. Multi-segmentmeting in combinatie met belichtingscompensatie geeft meestal goede resultaten als de zon laag staat. Bij zulke contrastrijke onderwerpen kun je een belichtingsreeks instellen op de camera en meerdere opnamen met verschillende helderheid achter elkaar maken. Als je de Av/A-modus gebruikt, d.w.z. de diafragmavoorkeuze, zal de camera de belichtingstijden variëren. Ook hier kan cameratrilling optreden, wat je natuurlijk kunt voorkomen met een statief. Lees hier meer over in het gedeelte Natuurfotografie voor experts.

De contrastomvang tussen de felle zon en de voorgrond kan zo sterk zijn dat de HDR-functie – of een latere HDR op de computer – een nuttig alternatief is. Deze zorgt ervoor dat de hooglichten donkerder worden en de donkere delen van het onderwerp lichter. Als gevolg hiervan zijn dergelijke foto’s over het geheel genomen helderder, vaak kleurrijker en zien ze er soms onnatuurlijk uit.

Gebruik de HDR-functie op de camera voor evenwichtigere en helderdere beelden. De kleuren worden soms onnatuurlijk kleurrijk.	Normaal gesproken wordt met zo’n motief een silhoueteffect gecreëerd. Als je de brug correct wilt belichten in het tegenlicht, moet je de HDR-functie gebruiken of een belichtingsserie maken. Zulke opnamen werken zelden meteen en zonder veel nabewerking.

Fotograferen tegen het licht van de zonsondergang in

Als je een zonsondergang fotografeert, richt je je camera op de zon – je werkt met tegenlicht. Het silhouetteneffect dat hierdoor ontstaat is niet altijd wenselijk, bijvoorbeeld bij portretten of wanneer je spelende kinderen op het strand fotografeert. Het heldere zand, het wateroppervlak en de heldere lucht geven de camera het signaal dat het extreem helder is. Hierdoor zullen je foto’s bijna altijd onderbelicht zijn. Het motiefprogramma “Strand” compenseert dit effect, maar met aangepaste instellingen heb je meer opties. Gebruik invulflits voor portretten of voor onderwerpen op de voorgrond. Plus-belichtingscompensatie is ook mogelijk – combineer beide voor motieven met een zeer heldere, diffuse sfeer in high-key stijl. Hiervoor moet je de automatische stand verlaten. Experimenteer met handmatige instellingen in de M-modus.

Tegenlicht: Je kunt onderbelichting voorkomen met belichtingscompensatie naar plus of met invulflits. Onderwerpen met tegenlicht worden diffuser en lossen soms gedeeltelijk op. Dit is een technische fout, maar je kunt het ook bewust op een creatieve manier gebruiken.	Een diep opnameperspectief is interessant voor de kijker en brengt ook de structuren op de voorgrond naar voren. De lichtreflectie in de achtergrond is lastig voor de camera: gebruik in zulke situaties de min-correctie om gedeeltelijke overbelichting te minimaliseren of gebruik de M-stand.

Natuurfotografie voor experts

Foto’s van de zon zijn bijzonder intens als deze net boven de horizon zweeft als een reusachtige bol. Om deze heldere cirkel zo groot op de foto te laten lijken, heb je een lange telelens nodig – 200 mm is slechts een begin. Hoe langer de brandpuntsafstand, hoe groter de zon. Met een groothoeklens is het vaak maar een kleine heldere vlek in de verte. Zoom in!

Je hebt vast wel eens motieven gezien waarbij een groot onderwerp op de voorgrond wordt gecombineerd met een grote bol zonlicht op de achtergrond. Zoiets werkt alleen als je een grote afstand tot het onderwerp hebt en de zon erachter ondergaat – of als je twee opnamen combineert met behulp van beeldbewerking.

Hetzelfde geldt voor de grote zonneschijf: deze mag niet te fel in beeld komen. Gebruik belichtingscompensatie in de stand P, Av/A of Tv/S of schakel over naar de stand M om de helderheid te regelen. Als de lucht erg helder is, zijn dergelijke opnamen moeilijker: de HDR-functie kan hier ook nuttig zijn. Als de lucht een beetje bewolkt is en de zon bloedrood, dan moet je minder ingrijpen maar meer aandacht besteden aan de belichtingstijd. De bol van de zon beweegt relatief snel naar de horizon. Bij lange belichtingen kun je deze beweging al in het beeld zien: de zon is niet langer cirkelvormig maar langgerekt en verschijnt vaak in een enigszins diffuse cirkel van licht.

Vuurbal: Dit soort foto’s kun je alleen maken met een sterke telelens.	Lange belichting: Om de bewegingen van het water zachtjes te laten vervagen, moet je een statief gebruiken en meerdere seconden belichten. Daarnaast heb je een grijsfilter nodig voor natuurfotografie.

De tijd van zonsondergang is ook optimaal voor sterke landschapsfotografie. Je hebt hiervoor de juiste apparatuur nodig: een statief is bijvoorbeeld essentieel als je lange belichtingen wilt maken. De golven van de zee worden een zachte, diffuse sluier rond een rotskustlandschap als ze enkele seconden worden belicht. Zulke opnamen werken het beste als het niet te licht is, dus vlak voor zonsondergang. Toch zul je waarschijnlijk ook een grijsfilter (ND-filter) voor de lens moeten schroeven om de zeer lange belichtingstijden te kunnen instellen. Omdat je het diafragma toch wijd moet sluiten (kies een groot f-getal), strekt de scherptediepte zich ver over het onderwerp uit.

Vaak worden dergelijke opnamen gemaakt met de klassieke HDR-techniek, d.w.z. meerdere afzonderlijke foto’s met verschillende helderheid worden berekend in een speciaal programma zoals Photomatix of handmatig samengevoegd in Photoshop met behulp van de laagtechniek.

In het eenvoudigste geval wordt één opname zo belicht dat het landschap en het water correct worden weergegeven, een tweede opname met een kortere belichtingstijd zorgt voor de perfecte weergave van de lucht en de zon. De juiste belichting voor de verschillende lichte delen van het onderwerp moet vooraf worden bepaald en genoteerd met spotmeting, of je kunt de al genoemde belichtingsserie gebruiken. Voor goede HDR-opnamen heb je minstens drie, liefst nog meer afzonderlijke opnamen nodig met sterke verschillen in helderheid, dus ook extreem onderbelichte en overbelichte versies.

Om meerdere afbeeldingen te kunnen combineren, mogen de beelduitsnede en het scherpstelpunt niet veranderen. Deactiveer de autofocus en maak alle foto’s met dezelfde diafragmaopening, anders zou je verschillen in scherpte zien in de uiteindelijke foto.

Degenen die gewend zijn om met een statief te werken, weten dat ze de spiegelvergrendeling op de spiegelreflexcamera moeten activeren en de zelfontspanner of een ontspanner op afstand moeten gebruiken. Op deze manier minimaliseer je mogelijke trillingen bij het ontspannen en zorg je voor maximale scherpte.

Het spreekt voor zich dat je op tijd op je locatie moet zijn en alles moet voorbereiden zodat je alles in de korte tijd die beschikbaar is in de doos kunt krijgen. Deze procedure is dus iets voor “professionals” en niet bedoeld voor mensen die gewoon in het voorbijgaan een paar mooie foto’s willen maken.

Fotograferen & genieten van de zonsondergang

Veel amateurfotografen willen niet zo ver gaan. Degenen die op pad gaan met een statief en al hun tijd besteden aan het aanpassen van de camera-instellingen, kunnen eigenlijk pas genieten van de zonsondergang als deze zichtbaar wordt als een afgewerkt beeld op de computer. Dat is jammer en het leidt er ook toe dat fotografen geen erg goed beeld hebben. Voor fotografieliefhebbers kan het beleven van een fantastisch natuurspektakel ook bestaan uit het mee naar huis nemen van foto’s waar ze trots op kunnen zijn. Maar de mensen om je heen die eigenlijk gewoon op het strand willen zitten en naar de zon willen kijken, zullen maar weinig begrip hebben. Sommigen zullen zelfs boos reageren. Er wordt te veel gefotografeerd, zeggen ze steeds vaker.

“De zonsondergang goed fotograferen” betekent onvermijdelijk dat je een deel van je aandacht moet afleiden van de eigenlijke gebeurtenis. Hoe meer ervaring je hebt, hoe gemakkelijker en sneller je kunt fotograferen en je camera intuïtief kunt afstellen. Je zult minder afval produceren en na een paar opnamen weten dat het onderwerp in beeld is. Oefen thuis, liefst helemaal alleen, ook al zijn de onderwerpen daar misschien niet zo spectaculair als op het droomstrand. Dan kun je ontspannen glimlachen bij het zien van de ondergaande zon, drie foto’s maken en met al je zintuigen genieten van de rest.